پرندگان کوخرد

نام فارسی: دیدومَک

نام محلی: تِتیوَک (Tetivak)

نام علمی: Vanellus indicus یا Hoplopterus indicus

نام انگلیسی: Red-Wattled Plover  یا Red Wattled Lapwing

دیدومک پرنده‌ای است پر سر و صدا، در سکوت شب، صدایش حتی از فاصله‌ی یک کیلومتری هم شنیده می‌شود و حدود 33 سانتیمتر طول دارد و همانند ساير آبچليك سانان در حول و حوش آب‌ها به سر می‌برد.

کودکی‌ام را به یاد می‌آورم، تابستان‌هایی گرم، گاه شب‌هایی آنقدر شرجی که قدرت نفس کشیدن را از انسان سلب می‌کرد و گاه آنقدر خشک با چاشنی تشباد (1) که حتی شبها هم پوست را کباب می‌کرد؛ ولی در هر دو حالت در تاریکی شب و از روی کپر (2) و سِجَم (3) صدای دیدومک را می‌شد از دریاچه‌ی لمبیر مَلِکی و ساحل رودخانه‌ی مهران به وضوح شنید. گهگاهی صدای تِ تی وَک آن‌ها را دقیقا از بالای سر و با فاصله‌ای اندک در تاریکی شب احساس می‌کردم. شباهت نام این پرنده در فارسی و گویش کوخردی جالب است و ظاهرا هر دو از صدای آن الهام گرفته شده است، عده‌ای آن را تِ تی وَک و عده‌ای دیگر دیی دو مَک شنیده‌اند.

تتیوک بومی جنوب ایران است ولی از جوانان امروز کوخرد و توابع کمتر کسی است که با قیافه‌اش آشنا باشد. چند سال پیش فقط یک بار توانسته بودم از دور یکی از دیدومک‌ها را ببینم و فقط روتنه‌ی قهوه‌ای شنی و زیر تنه‌ی سفیدش را تشخیص دهم. حدود سه سال پیش زمانی که افتخار آشنایی با جناب فرخ مستوفی و جناب علی پارسا نصیبم شد و ایشان از من خواست تا شکل پرنده را از کتاب پرندگان خاورمیانه تشخیص دهم، نه تنها این کار برای من امکان پذیر نبود، حتی مادر نیز نتوانست دیدومک را بشناسد. هنوز هم بسیاری از افرادی که سال‌هاست رفت و آمد صحرا و پشت رودخانه می‌کنند و بارها و بارها صدایش را شنیده‌اند از دیدن قیافه‌ی زیبای دیدومک در کتاب پرندگان ایران تعجب می‌کنند. این کتاب که با زحمات آقای جمشید منصوری و با استفاده از کتاب Field Guide to the Birds of the Middle East   تألیف شده است با تصاویر رنگی و کاغذ اعلایش می‌تواند راهنمای خوبی برای علاقمندان به پرندگان باشد و افرادی مثل من که در شهرستان‌ها زندگی می‌کنند می‌توانند از طرلان یا اکو تور آن را تهیه کنند.

عده‌ای می‌گویند گذشتگان هر گاه شب‌ها صدای دیدومک را می‌شنیدند نشانه‌ای از نحسی و بد شگونی بود و باید مقداری آب بر روی زمین می‌ریختند و عده‌ای دیگر می‌گویند شنیدن صدای دیدومک در شب نشانه‌ای است از متولد شدن نوزادی در حوالی؛ اما حالا که کسی این‌ها را باور ندارد. فقط هنگامی که به دیدومک نزدیک می‌شویم می‌توان صدای آن را برای هشدار به سایرین بشنویم یعنی نوعی اعلام وجود غریبه‌ای است در نزدیکی.

(1) تشباد: آتش باد، بادی سوزاننده، گرم و خشک است که در فصل تابستان در استان هرمزگان و استان‌های جنوبی می‌وزد.

(2) کَپَر: کلبه‌ای است که از تنه و شاخه‌ی درخت نخل و درختان بومی دیگر به منظور نشستن و استراحت بر آن و در زیر سایه‌ی آن ساخته می‌شود.

(3) سِجَم: همانند کپر ولی کوتاه‌تر از آن و در حدود یک متراست و فقط از سطح بالایی آن برای نشستن و خوابیدن استفاده می‌شود.